Irċevejna din l-istedina għall-kittieba mingħand is-Sur Frans Attard, kordinatur tat-taqsima dwar kotba u pubblikazzjonijiet għall-programm televiżiv Imrewħa:
Sinjuri,
Wara s-suċċess tal-programm MREWĦA fiż-żewġ skedi ta’ qabel, ġie deċiz li l-programm jitkompla fit-tielet skeda minn April sa Ġunju.
Qed nestendi l-istedina tiegħi għal kittieba li jixtiequ li jiġu intervistati fil-programm dwar il-kotba tagħhom, biex jiktbuli ħalli jiġu mdaħħla fil-lista tagħna għax naturalment il-ħin hu dejjem problema.
Il-programm kulturali MREWĦA jkun fih dettalji dwar drama arti u kotba. Jien qed nieħu ħsieb il-parti tal-kotba u pubblikazzjonijiet.
Il-programm MREWĦA jiġi mxandar fuq FAMILY TV (fuq il-Melita cable) nhar ta’ Tnejn fis-6.50pm u b’repettizzjoni nhar ta’ Ġimgha fl-10.00 pm.
Il-pubblikaturi jistgħu ukoll jissuġerixxu xi awturi li jkunu ħarġu xi ktieb reċentament.
la tħallinix noħlom iżjed, bil-warda ħamra tal-passjoni la tgħaddasnix iktar 'l isfel, bis-sbuħija tiegħek.
għax jien tperriċt ma' tarf l-irdum biex naqta' l-warda ipprojbita, jien iġġebbidt f'tarf l-abissa, ser naqa' u ma naqax.
..u meta waqajt u qtajtha slitt minnha kullana petali. ..u meta qtajtha u waqajt, dawwartha m'għonqok sħun,
u għadni qiegħed immut biex inxomm dik il-warda mdeffsa ġon-nokkli ta' xagħrek.
..iżd'issa minflok dal-loppju ser intaqqab xufftejja biex ninsa l-ħlewwa tal-bews, ser insodd widnejja, bħal ma jagħmlu l-baħħara taħt il-qamar matul vjaġġi twal fuq il-baħar, biex ma jisimgħux l-għanja tas-sireni.
u ser nitpinġa b'sarima taħraq tal-ħadid, bi qlub u bi ktajjen, biex ma nħossx għonqok sħun ma' dahri, imbagħad għajnejja ser naqla' t-tnejn 'il barra, ħalli ma jissuktawx jaraw fik dehriet ta' xenqa u xewqat ipprojbiti.
u darba għal dejjem, ninsa t-tifkira sħuna tiegħek, ix-xewk ta' pjaċir li minnu tinsilet dil-warda ta' passjoni,
ser naħseb biss f'dis-sodda iebsa u kiesħa tal-injam fejn issa qed immut taħt sema inġazzat.
ikun aħjar li jħanxruli idejja u nibbies fi statwa tal-melħ milli nerġa' nisker fil-fwieħa tal-ward.
"...Iktar ma berrnet l-omm, iżjed qorbot lejn ħsieb wieħed: Toninu tagħha kien jeħtieġ mara li tibqa’ ddur bih meta ma tkunx għadha tista’ tagħmel dan hi. Dal-ħsieb nisslilha ieħor: fejn se ssib waħda li tkun tridu lil Toninu mir-raħal tagħhom, imqarqċin kif saru t-tfajliet tal-lum? Mhux l-ewwel darba li meta jinżel magħha u ma’ wliedha għall-quddiesa tal-Ħadd, ikun hemm tfajliet li jaħslu se jiddieħku b’Toninu, jarawh jimxi b’dik il-lajma, jisimgħuh jitkellem itemtem u mitluq, jistħi mqar li jgħolli għajnejh mill-art. Darba Indri, li bħala l-kbir kien iħoss li t-toqol ta’ missier għal ħutu waqa’ fuqu, stqarr magħha li hu, Baskal jew Ġanni ġieli ħatfu lil xi ħadd li ħaseb li jista’ jgħaddi ż-żmien b’ħuhom, meta kultant imorru jixorbu xi ħaġa minn barra...."
"...Tona u Nina ħeffu l-ħwejjeġ kemm setgħu u Rita u Toninu ma damux ma żżewġu, b’xi wħud jiddieħku minn warajhom huma u l-koppja kienu ħerġin mill-knisja. Dik il-lejla, Rita mill-ewwel fehmet li tgħabbiet b’iktar milli kien jidher fil-beraħ, u la dak li dewwaqha Robert, u lanqas li kien hemm ma’ oħrajn m’hu se jkun Toninu li jagħtiha wisq minnu, anki li kieku baqgħet tixtiequ..."
Meta Jdellel il-Qamar hija novella qawwija miktuba b'Malti rikk u sabiħ dwar il-ħajjiet, relazzjonijiet u ġrajjiet li jgħaddu minnhom għadd ta' familji ta' sajjieda min-nofsinhar ta' Malta wara t-Tieni Gwerra Dinjija. Mill-imħabba għall-mibgħeda, mill-ingann għall-qtil, din in-novella intensa fiha wkoll allużjoni għal karattru omosesswali, Toninu.
Lino Spiteri huwa ekonomista, politiku, opinjonista u kittieb Malti. Ġie elett fil-Parlament ta’ 23 sena fl-1962 mal-Malta Labour Party, u serva b’kollox għal 21 sena, sitta minnhom fil-kabinett, sa ma rtira mill-politika fl-1998. Twieled Ħal Qormi fil-21 ta’ Settembru, 1938, iżżewweġ lil Vivienne neé Azzopardi fl-20 t’Awwissu, 1964 u għandhom erbat itfal, Noelle, Bertrand, Lara u Lincoln.
Ħajr lil Lino Spiteri
"Maurice" - rumanz dwar storja ta' imħabba bejn żewġt irġiel minn klassijiet soċjali differenti fl-Ingilterra tal-bidu tas-seklu 20. Ir-rumanz inkiteb mill-kittieb famuż (u omosesswali) Ingliż, E.M.Forster, magħruf għar-rumanzi ferm sbieħ tiegħu: Howard's End, A Passage to India u A Room with a View.
Matul ħajtu, E.M.Forster qatt ma ried li jiġi ippublikat ir-rumanz tiegħu "Maurice" minħabba fl-attitudnijiet soċjali u legali lejn l-omosesswalita' fl-Ingilterra ta' dak iż-żmien. Fil-fatt, f'nota miktuba fuq il-manuskritt, E.M.Forster kien kiteb: "Publishable - but worth it?"
Ir-rumanz urieh lil xi ħbieb bħal Christopher Isherwood, iżda mil-bqija ftit kienu dawk li jafu bih sal-1971 meta r-rumanz fl-aħħar ġie ippubblikat wara l-mewt ta' Forster. Ir-rumanz kien inbeda fl-1913 u jirrakonta l-istorja ta' Maurice Hall, iben familja benestanti Ingliża li fi żmien l-Universita' f'Eton isir iħobb lil Clive, student ieħor. Matul iż-żmien Clive jaqta' minn ma' Maurice u jiżżewweġ u anke joħrog għall-politika u jgħid lil Maurice li għandhom jinsew l-aspett romantiku li kien hemm bejniethom.
Maurice jipprova jinbidel għal eterosesswali, fil-fatt jibda jmur għand psikoterapista, pero donnu iktar jaqa' f'disprament. Stedina mingħand Clive tlaqqgħu mas-seftur Alec Scudder li jkun ġej mil-klassi baxxa Ingliża pero li jkun innotah sew lil Maurice...
Ir-rumanz "Maurice" huwa meqjus bħala pijunier tal-letteratura gay moderna u nħadem bħala film fl-1987 taħt id-direzzjoni ta' James Ivory u b'Hugh Grant (Clive), James Wilby (Maurice) u Rupert Graves (Alec) bħala protagonisti. Jieħu sehem fil-film ukoll Ben Kingsley fir-rwol tal-psikoterapista.
§Wardasewda, priġunier ismar u mibni, eta’ madwar 40 sena.
§Kanarin, priġunier irqiq u żagħżugħ, eta’ madwar 20 sena, tattoo fuq spallejh
§Gwardjan, raġel twil, atletiku, eta’ madwar 30 sena
Ċella vojt ta’ ħabs. Spotlight fuq in-nofs fejn jidher il-gwardjan.Mal-ġnub tiegħu jidhru Kanarin u Wardasewda faċċata ta’ xulxin, mingħajr ma jitħarrku, wieħed fuq ix-xellug u l-ieħor fuq il-lemin tal-Gwardjan.
Gwardjan:Liż-żagħżugħ gabuh hawn fil-ħabs fi stat ta’ ġenn, ta’ ġenn totali.Kienet l-ewwel esperjenza tiegħu bejn ħitan magħluqa. Għalkemm ga’ kien delinkwent żgħir, l-esperjenza tal-ħabs għalih kienet trawma.Kien jibki u jgħajjat matul il-lejl, jokrob bl-uġigħ, l-iktar dak psikologiku.
Kienu akkuzawh li qatel lil wieħed xiħ li kien daħħlu d-dar wara li ġabru fil-ġnien ta’ wara l-knisja.Ix-xiħ ried ikun jaf liż-żagħżugħ ‘aħjar’, biex ngħidu hekk. Naħseb fhimtuni, x’irrid ngħid.Iż-żagħżugħ, fil-bluha taż-żgħożija tiegħu, approfitta ruħu biex jisraq lix-xiħ.Ħlief li mar żmerċ għax ix-xiħ intebaħ li ż-żagħżugħ kien ser jieħu l-flus u qabad jargumenta miegħu. Heddu li se jċempel lill-pulizija.Iż-żagħżugħ ipprova jaħrab, ix-xiħ qabad iċempel, bdiet taqtiegħa qalila u ż-żagħżugħ ħareġ il-mus u…nsomma affarijiet li drajna nisimgħu bihom, naqraw fuqhom fil-ġurnali.
L-għada t-tfal tax-xiħ sabuh mejjet fis-salott wara li dan ma weġibhomx.Bdiet it-tfittxija u ma damux ma arrestaw liż-żagħżugħ.Għamlulu proċess ta’ malajr u daħħluh hawn ġew wara s-sentenza.Ma kellux min jiddefendih.Ġħall-ewwel kien joqgħod waħdu, bħal mutu, ma jkellem lil ħadd.Kienu jaqbdu ħafna miegħu.Niftakru għaddej fil-kuriduri kisħin u twal, fl-ibtieħi mudlama, waħdu, mnikket…
Imbagħad gie Wardasewda li kien akkużat bi qtil tal-mara li kien iħobb u li qabadha taqlibhielu.Hu jsostni li huwa nnoċenti u mhux hu kien li qatilha.Min jafu sew jgħid li Wardasewda jasal biex joqtol, iżda dwaru m’hemmx provi.Minkejja dan kollu ntbagħat għaxar snin ħabs u nzerta ġie fit-taqsima taż-żagħżugħ.
Wardasewda u ż-żagħżugħ mill-ewwel nġibdu lejn xulxin, bħal żewġt aħwa, wieħed il-kbir u l-ieħor iż-żgħir, żewġt aħwa fid-delinkwenza.Jissarraw, jiċċajtaw, jieħdu gost flimkien, wara ftit ġimgħat kienu nbidlu għal kollox.U hekk bdiet r-rabta stramba ta’ bejn il-ġgant Wardasewda u ż-żagħżugħ Kanarin kif beda jsejjaħlu Wardasewda...
Jintefa’ d-dawl tal-ispotlight u l-gwardjan joħroġ. Jixgħel id-dawl, jibdew jiċċaqilqu u jitkellmu Wardasewda u Kanarin..
----
Wardasewda:U int…kieku ma tgħinnix?
Kanarin:Biex nagħmlu xiex?
Wardasewda:Biex noqtluh.
Kanarin:Ma rridx nerġa’ niddaħħal fi ħwejjeġ bħal dawn.Ġa’ biżżejjed li ntbgħatt għoxrin sena ħabs talli qtilt lix-xiħ.
(jitbikkem)
Wardasewda:Ma ridtx infakkrek.Skużani ħabib jekk weġġajtek.
Kanarin:(ikompli jitbikkem)
Wardasewda:Aħna t-tnejn tal-istess razza, magħmulin tal-istess stoffa, bl-istess demm qattiel fil-vini tagħna.Bħall-aħwa.Għalhekk tinkwetax…
Kanarin:Insiha.Imm’issa għidli, meta ser tkun ħieles, ser tibqa’ tiġi żżurni?
Wardasewda:Dażgur li niġi, ħabib.Nibqa’ niġi ta’ sikwit bħal ma ġejt kuljum fiċ-ċella tiegħek matul il-priġunerija tagħna flimkien.
Kanarin:Grazzi, xbin.
Wardasewda:Għedtlek ġa’.Aħna tal-istess demm.
(jerġa’ jgħannaq lil Kanarin miegħu)
Meta rajtek għall-ewwel darba, mal-ewwel għaraftek, avolja ma kontx nafek.Għaraft li int tixbahni. Anzi – mhux biss tixbahni, imma int bħali, bħal ħija ż-żgħir.Qatt ma kelli ħija żgħir,dejjem xtaqt ikolli tifel biex nieħu ħsiebu, mindu kont żgħir.Kont narak ġoċ-ċella tiegħek, mistħi,bħal tistenna lil xi ħadd jiġi biex isalvak, jaqilgħek mis-swidija li kont waqajt fiha.Naħseb kienetil-ħarsa tiegħek, meta rajt ix-xbiha tiegħek fil-mera.U t-tpinġija ta’ fuq spallejk.
Kanarin:(bid-daħka) It-tpinġija ta’ Kanarin? (iħares lejn it-tpinġija fuq spallejh)
Wardasewda:Iva, t-tpinġija fuq spallejk ġiegħlitni nsejjaħlek Kanarin.Intbaħt li kien hemm xi ħaġa fik li jien kont naf sew avolja qatt ma kont iltqajt miegħek qabel.Xi ħaġa ħelwa u fl-istess ħin perikoluża…bħal ħelwa miksija bil-velenu…jew sikkina taqta’ il-laħam il-ħaj...
Kanarin:U issa ser jifirduna…
Wardasewda:Għad nerġa’ niġi hawn, Kanarin u nġiblek miegħi għasfura sabiħa wkoll. Għasfura li magħha tieħu gost u jkollok ukoll il-flieles.
Kanarin:Kif nista’ nagħmlu dan minn hawn ġew?
Wardasewda:Int ibża’ għall-imgieba tiegħek u jagħtuk il-liberta’ kif tawha lili.
Kanarin:Ma naħsibx, Wardasewda.Naħseb li ser ikolli nqatta’ l-bqija tal-jiem ta’ ħajti maqful f’din iċ-ċella sewda, ninqered bil-mod il-mod waqt li int tibda ħajja ġdida, ‘il bogħod minni.U lili ħadd ma jarani iktar, ħadd ma jkun jaf iktar bija…u dal-kliem ma jkun sewa għalxejn, qisu qatt ma’ sar…
Joseph Chetcuti huwa avukat Malti li ma nafx meta emigra lejn l-Awstralja. Qatt ma ltqajt miegħu, imma xi xhur ilu bagħatli email dwar il-kotba tiegħi. Fil-Milied bagħatli kartolina wkoll. Għamel ħoss kbir fuq il-blata għaliex għaxar snin ilu kiteb Il-Ktieb ir-Roża, sa fejn naf jien l-ewwel ktieb f'Malta li jitkellem fuq l-omosesswalita' - żgur li l-ewwel ktieb f'Malta dwar l-omosesswalita' miktub minn omosesswali.
Joseph Chetcuti reġa' kitibli xi jumejn ilu; kitibli biex jilmenta li safa ċċensurat. Kien se jagħti paper dwar il-letteratura Maltija u l-kunsill Malti fl-Awstralja - il-kunsill Malti - iċċensurah. Anzi mhux iċċensurah: għalaqlu ħalqu.
Joseph Carmel Chetcuti,avukat, kittieb u attivist eminenti Malti-Awstraljan
Il-ħalq toqba, u t-toqob qegħdin hemm biex jinstaddu.
L-istorja ta' Chetcuti u l-ħalq misdud issibuha hawnhekk. Skond l-artiklu, il-kunsill Malti f'Victoria ma riedx li tiġi ppreżentata l-paper għal raġunijiet reliġjużi, għax qal li l-paper ma kellha x'taqsam xejn mal-letteratura. Is-sabiħa hi li l-kunsill ma qrax il-paper!
Il-ħalq toqba, u t-toqob qegħdin hemm biex jinstaddu.
Ma nistax ma niftakarx il-kjass li sar sena ilu għax il-Misilmin ħadu għalihom bil-karikaturi tal-Profeta. U lanqas ma nista' ninsa li kellna xi illustri jiktbu fuq l-internet u jippubblikaw l-istess karikaturi fuq is-siti personali tagħhom biex jiddandnu li jemmnu fil-liberta' tal-kelma. U lanqas ma nista' ninsa li dawn it-talin serrħu rashom li aħna Ewropej, mhux Għarab, mhux Misilmin, u bħala Ewropej aħna - de facto - nemmnu fil-liberta' tal-kelma. Ma nistax ninsa.
Qed insemmi r-reliġjon għax skond l-artiklu li rrapporta l-istorja ta' Chetcuti hemm ordni reliġjuż marbut mas-sadd ta' ħalq l-avukat Malti.
L-għanja ta' l-emigrant
Imma x'inhu li jbeżża' tant lill-kunsill Malti ta' Victoria u lill-ordni reliġjuż li mid-dehra huwa tant influwenti?
Hemm xiħaġa fl-emigranti tagħna. Donnu li ħafna minnhom iġorru l-istampi pittoreski ta' Marsaxlokk, jew il-pitturi ħelwin ta' Caruana Dingli tan-nisa bil-faldetta, u jistħajluhom perpetwi. Qisu n-nostalġija lejn pajjiżhom tahielhom Dun Karm, l-istess Caruana Dingli, u l-bella kumpanija. Niftakar liz-ziju Manwel ġej għall-btajjel minn Londra u kif jitfaċċa fl-arrivals kien jiġbidlek għajnejk mhux wiċċu jew surtu imma s-salib tal-kavallieri daqsiex imdendel m'għonqu, jew Frans ta' Berta l-Kerha jistagħġeb li f'Malta "daħlu d-discos ta' tard billejn". Iridu jħallu l-illużjoni ta' pajjiżhom il-fior del mondo, il-gwerriera ta' wiċċha roża u mfaqqa' tisħaq ras it-Tork.
U allura tista' tifhem l-għala Joseph Chetcuti - attivist omosesswali - jispiċċa iċċensurat. Mela f'Malta għandkom il-gays? Mela f'Malta jiktbu l-poreżiji u n-novelli fuq il-gays? Mela Malta tista' qatt titlef il-boxxla jew? Mela lill-emigrant Malti, li għad għandu t-togħma tal-pastizz f'ħalqu, se ngħidulu li hemm min ma jħobbx il-pastizzi? Jew se ngħidulu li Malta saret parti mid-dinja jew? Anzi, ngħidulu li Malta għadha bla divorzju mhux bħall-Owropa! Anzi, ngħidulu li Malta għadha Nisranija, u issa se ssir aktar għax se jkollha l-ewwel qaddis! Anzi, ngħidulu wkoll li ta' l-Owropa qed jittieħdu minn Malta fuq il-liġijiet tad-divorzju, ta' l-abort, taż-żwiġijiet raġel ma' raġel u mara ma' mara: ħarsu lejn il-Polonja!
Min il-qaħba hu Chetcuti?
Inti djamant, f'nofs il-Mediterran
2001, Pariġi. Xiħadd ma nafux qiegħed jaqra traduzzjoni Franċiża ta' l-istorja tiegħi Ruby. Ninsabu f'sala ppakkjata sa ruħ ommha. F'nofs il-lejla nintebaħ li l-maġġoranza tan-nies huma emigranti Maltin li tefgħu l-ankri Pariġi wara li salpaw jew minn Marsilja jew minn Algiers. Uħud minnhom lanqas biss qatt ma resqu lejn Malta imma f'subgħajhom hemm is-salib bi tmien ponot. Oħrajn mhux żgur jafu fejn tiġi din il-gżira imma jħossuhom Maltin daqsi li xbajt ngħix fuqha. Wara li tinqara l-istorja jkun hemm xi żewġ interventi oħrajn, imbagħad bibita. Jersqu fuqi nies li ma nafhomx minn Adam u jitolbuni nkellimhom bil-Malti, hekk biex jisimgħu l-mużika ħelwa tal-lingwa li xi darba minn jaf kemm dagħa biha buż-bużnannuhom. Qed infittex lit-traduttriċi ħalli nirringrazzjaha tax-xogħol li għamlet.
Imbagħad tgħidli li lill-Maltin li kienet taf hi ma qrathielhomx l-istorja. "Ma ridtx nirvinalhom l-idea li għandhom ta' Malta." Hekk qaltli. L-istorja tiegħi kienet se tistupralhom dik il-mara ta' ħaddejha roża li pitter Caruana Dingli, dik il-bidwija ta' ġenbejha kbar u sidirha jitbandal li saħan għaliha Dun Karm fl-għelieqi mhux mittiefsa fil-limiti ta' Ħaż-Żebbuġ. Ruby ma tilbisx il-faldetta, anzi tagħmel l-istrip tease fil-garaxx fgat bir-riħa tal-kannabis. Mela allura, Ruby mhijiex Maltija.
Dottor Chetcuti
Dottor Chetcuti, qed tippretendi wisq, ruħi. Aħna nemmnu fil-liberta' tal-kelma, dażgur li nemmnu. Imma int qed tippretendi wisq. Int libertinaġġ trid mhux liberta'. Eeee, issa dik storja oħra. X'għandha x'taqsam il-letteratura Maltija mal-ktieb ir-roża tiegħek? Tħawwadniex tafx! Tħawwadniex! Mela għax tħawdet id-dinja kollha se nħalluk tħawwad lil Malta jew?
post scriptum
Dottor Chetcuti, meta se naqraw din il-paper oxxena tiegħek? Issa, qabbadtna l-kurżita'!